Of je nu geconfronteerd wordt met het einde van je eigen leven of het verlies van een dierbare, de dood is een zekerheid van het leven waar iedereen mee te maken krijgt. Maar weten dat het onvermijdelijk is, betekent niet dat je je voorbereid voelt op het omgaan met de dood en het verdriet dat daarop volgt.
Een paradox van het leven is dat gezond ouder worden en een langere levensduur betekenen dat je je hele leven meer ervaringen met de dood zult hebben. Naarmate we ouder worden, doen de mensen om ons heen dat ook. Na verloop van tijd zullen veel van de mensen die we kennen en om wie we geven, chronische of terminale ziekten ontwikkelen. Sommigen van hen zullen tijdens ons leven sterven.
Het gevolg van langer leven is dat we vrienden en geliefden zullen blijven verliezen door ongelukken, ziektes en, naarmate we ouder worden, gewoon 'ouderdom'.
Hoewel de dood een natuurlijk onderdeel van het leven is en een onvermijdelijk gevolg van veroudering, betekent dat niet dat u er niet diep door geraakt zult worden. In feite is de voortdurende blootstelling aan de dood een van de redenen waarom depressie vaak voorkomt bij oudere volwassenen
Als je echter weet dat de dood je leven uiteindelijk op de een of andere manier zal raken, kun je proactief zijn om te leren omgaan met het stervens- en rouwproces. Hoewel je misschien niet kunt voorspellen hoe het zal voelen om verdriet te ervaren (voor je eigen leven of dat van iemand anders), zal het hebben van een ondersteuningssysteem en de vaardigheden die nodig zijn om voor je geestelijke gezondheid te zorgen je een solide basis geven om vanuit te werken .
Gevoelens over de dood
Sommige mensen lijken van nature meer vrede te hebben met de dood; hetzij prematuur of aan het einde van een lang leven. Anderen vinden het stervensproces moeilijk onder ogen te zien, hoe oud ze ook worden of hoe vaak ze de dood van een dierbare meemaken.
Hoewel je unieke persoonlijkheid en ervaringen van invloed zijn op hoe je denkt en voelt over de dood, zijn er ook andere factoren. Bijvoorbeeld, de cultuur waarin je bent opgegroeid, evenals de cultuur waarin je op een bepaald moment leeft, zal je overtuigingen en percepties van de dood vormen. De manier waarop andere mensen in je leven verdriet waarnemen en erop reageren, zal ook van invloed zijn op jouw gevoelens.
Je percepties kunnen ook veranderen naarmate je meer ervaringen hebt met de dood; dit kan het sterkst worden gevoeld als en wanneer uw eigen leven wordt bedreigd, zoals door een ernstig letsel of ziekte.
Als we het hebben over omgaan met de dood en sterven, zijn er verschillende componenten van het proces waarmee we rekening moeten houden. Naast de emotionele ervaring zijn er ook de spirituele of existentiële elementen, evenals fysieke aspecten van de dood (vooral als we in de positie zijn om onze eigen sterfelijkheid onder ogen te zien).
Elk onderdeel van het stervensproces vereist een andere set hulpmiddelen om ermee om te gaan, maar als je de vaardigheden hebt om elk facet afzonderlijk te benaderen, zal dit samenkomen om je te helpen je unieke rouwervaring te verwerken.
Fysieke aspecten
Hoe de dood eruitziet en aanvoelt in het lichaam, hangt af van de onderliggende oorzaak. Hoe lang de dood duurt, of het nu pijn of andere symptomen veroorzaakt, en zelfs het uiterlijk van het lichaam tijdens het proces zal variëren.
Soms is het fysieke stervensproces snel en vrijwel pijnloos, zoals bij een plotseling ongeval met dodelijke afloop. In andere gevallen, zoals bij kanker, kan de dood een langdurig proces zijn dat constante zorg vereist om pijn te beheersen
Hoewel de tijdlijn en ervaring van persoon tot persoon kunnen verschillen, zijn de stappen in het fysiologische proces van sterven redelijk consistent. Om de dood te laten plaatsvinden, moeten bepaalde systemen in het lichaam stoppen met werken.
Als een persoon een dodelijk auto-ongeluk krijgt, kunnen ze meteen overlijden aan een verwonding aan vitale organen. Wanneer bijvoorbeeld de wervelkolom en de schedel betrokken zijn, kan schade aan de hersenen ertoe leiden dat de persoon het bewustzijn verliest, de bloedtoevoer naar het lichaam afsnijdt en de communicatie tussen de hersenen en vitale organen onderbreekt.
Wanneer iemand sterft aan een terminale ziekte, zullen de orgaansystemen van het lichaam langzamer sluiten. Ze worden zich geleidelijk minder bewust van wat er om hen heen gebeurt en kunnen meer gaan slapen.
Een persoon die stervende is, kan minder gaan eten en drinken of helemaal niet meer eten. Hoe dichterbij de dood is, hoe oppervlakkiger iemands ademhaling wordt, waarbij soms een duidelijk 'rammelend' geluid ontstaat.
Of het nu geleidelijk of plotseling gebeurt, de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat klinische dood optreedt wanneer alle vitale functies van het lichaam (inclusief hersenactiviteit, bloedstroom en ademhaling) zijn gestopt.
Zorg bij het levenseinde
Het aanpakken van fysieke pijn en het ongemak van de dood zal een prioriteit zijn. Hoewel het moeilijk kan zijn om gesprekken te voeren over zorg aan het levenseinde, is het belangrijk dat u en uw naasten voorkeuren bespreken voordat het zover is.
Interventies zoals een hospice of palliatieve zorg zijn ontworpen om pijn te verlichten en iemand die stervende is zo comfortabel mogelijk te helpen tijdens het proces. Geneesmiddelen die worden gebruikt om pijn te behandelen, ontspanning en slaap op te wekken en angst te behandelen, worden vaak gegeven, naast niet-farmaceutische methoden om aan deze behoeften te voldoen.
Welke interventies worden gekozen, wanneer ze worden gestart en hoe lang ze worden gebruikt, hangt af van de voorkeuren van de stervende, evenals de aanbevelingen van de artsen die toezicht houden op hun zorg aan het levenseinde.
Als je zorgt voor iemand die stervende is, zal je ervaring van het fysieke deel van het proces waarschijnlijk afhangen van je zintuigen: de dingen die je ziet, hoort, ruikt en kunt aanraken.
Als u bijvoorbeeld het gezicht van uw geliefde voorzichtig wast, merkt u misschien dat ze erg bleek lijken en dat hun huid klam aanvoelt. Als je je geliefde zou verplaatsen om hun beddengoed te verschonen, zou je kunnen opmerken dat de onderkant van hun lichaam verkleurd lijkt, bijna als blauwe plekken, van waar het bloed zich verzamelt.
Iemand die stervende is, verliest soms de controle over zijn darmen en urinewegen, wat beelden, geuren en geluiden kan produceren waar je misschien moeilijk mee om kunt gaan. Als de persoon bij bewustzijn is wanneer deze ongelukken plaatsvinden, zullen de fysieke sensaties waarschijnlijk ongemakkelijk of alarmerend voor hem zijn.
Er zijn ook andere bezienswaardigheden en geuren die verband houden met de dood en die je misschien voor het eerst ervaart. Je moet weten dat hoewel deze een natuurlijk onderdeel zijn van het stervensproces, het ook normaal is dat ze je bang, verdrietig en zelfs afstotelijk maken.
Als je overweldigd wordt door het verlenen van fysieke zorg aan een geliefde die op sterven ligt, wil je misschien een medelevende en opgeleide hospice-zorgmedewerker of particuliere hospice-verpleegkundige inhuren om je gezin te helpen.
Emotionele aspecten
De manier waarop u over de dood denkt, of die van iemand anders of die van uzelf is, is uniek voor u en wordt bepaald door uw ervaringen en overtuigingen. Uiteindelijk zijn er enkele algemene gevoelens die mensen ervaren tijdens het proces van dood en sterven.
Er wordt vaak verwezen naar de vastgestelde stadia van rouw, hoewel ze niet strikt hoeven te worden gevolgd. Je zou ze kunnen zien als een niet-lineaire gids of routekaart
Wanneer iemand de hoge leeftijd heeft bereikt, zijn er vele jaren van het leven om over na te denken bij het overwegen van de dood. Het proces kost tijd en, zoals het leven in het algemeen is, zal het vol ups en downs zijn.
Hoewel mensen de stadia van rouw niet noodzakelijk in dezelfde volgorde of intensiteit zullen ervaren, zijn er specifieke emoties die geassocieerd worden met dood en sterven.
Ontkenning en isolatie, woede, onderhandelen, depressie en acceptatie worden algemeen aanvaard als de belangrijkste emotionele componenten van het rouwproces. Sommige mensen ervaren deze emoties in volgorde, maar het is ook mogelijk voor mensen om fasen opnieuw te bezoeken of meer tijd door te brengen in de ene fase dan de andere.
Ontkenning
De eerste fase van rouw wordt als ontkenning beschouwd, waarbij een persoon worstelt of weigert te begrijpen dat je geliefde stervende is. Ze kunnen tot het uiterste gaan om de realiteit van de situatie te negeren of zelfs met hun dierbaren of artsen te bespreken. De ontkenningsfase van verdriet is vaak een onmiddellijke reactie, en een persoon begint er doorheen te gaan zodra hij tijd heeft gehad om de informatie te verwerken.
woede
Wanneer een persoon het stadium van woede bereikt, kan hij deze gevoelens innerlijk, uiterlijk of beide ervaren en uiten. Ze kunnen boos zijn omdat ze het gevoel hebben dat ze niet klaar zijn om te sterven of dat ze het niet "verdienen".
Ze kunnen deze boze gevoelens innerlijk verwerken en de interactie met anderen liever vermijden. Een persoon kan ook zijn woede afreageren op de mensen om hem heen, waaronder vrienden, familie en zelfs artsen en verpleegsters.
Afdingen
Uiteindelijk komen de meeste mensen in een onderhandelingsfase terecht. Als ze religieus zijn, kan een persoon hun hogere macht vragen om hun leven te redden. Ze kunnen bidden en beloven "goed te zijn" of "beter" als God hen maar spaart.
Gesprekken met anderen tijdens de onderhandelingsfase van rouw kunnen veel uitspraken bevatten die beginnen met "Was het maar…" Deze opmerkingen kunnen gericht zijn op wat een persoon zou willen dat ze ongedaan zouden kunnen maken aan het verleden ("Als ik maar niet was begonnen met roken…") of focus op de dingen waarvan ze zich realiseren dat ze die zullen missen ("Kon ik maar leven om mijn kleinkinderen te zien opgroeien…").
Depressie
De meeste mensen ervaren een depressie op een bepaald punt in het stervens- en rouwproces, hoewel het verschillende vormen kan aannemen. Wanneer iemand te maken heeft met de dood van een geliefde, is een periode van rouw een verwachte reactie op het verlies.
Als alternatief, wanneer een persoon zelf aan het sterven is, is de rouw preventief. Anticiperend verdriet kan meer inhouden dan alleen het verlies van hun leven; naarmate de dood dichterbij komt en ze meer afhankelijk worden van anderen, kan een persoon rouwen om het verlies van hun onafhankelijkheid en hun identiteit.
Aanvaarding
De laatste fase van rouw is acceptatie. Hoewel het meestal wordt beschreven als een persoon die 'vrede' heeft met de dood, betekent dat niet per se dat het een gemakkelijke fase is om in te verkeren en dat een persoon zich opgelucht of niet bang zal voelen als hij het eenmaal heeft bereikt.
In feite is het niet ongebruikelijk dat iemand in de laatste fase van rouw helemaal niets voelt, en de gevoelloosheid kan mensen helpen om met de dood om te gaan.
Het kan lang duren om een fase van acceptatie te bereiken en het bereiken van acceptatie betekent niet dat een persoon niet zal terugkeren naar een vorige fase als zijn situatie verandert.
Het hebben van een ondersteunend netwerk van familie en vrienden in elke fase van het rouwproces kan begeleiding en troost bieden, maar het is ook niet ongebruikelijk om professionele hulp te zoeken bij verlies.
Mensen wenden zich vaak tot rouwbegeleiding, steungroepen en geestelijken om hen te helpen hun verdriet te verwerken en ermee om te gaan.
Sociale veranderingen
Een ander emotioneel aspect van sterven is het concept van 'sociale dood', dat kan beginnen lang voordat iemand fysieke tekenen van een naderende dood ervaart. Wanneer iemand weet dat hij waarschijnlijk binnen een bepaald tijdsbestek zal sterven, zoals na het ontvangen van een terminale diagnose van kanker, het heeft onvermijdelijk invloed op hun sociale leven.
In sommige gevallen trekt een persoon zich terug van anderen. Als ze erg ziek zijn, kunnen ze gedwongen worden om het werk of de school te verlaten en kunnen ze daardoor sociale contacten verliezen. Ze kunnen zich ook afzonderen van vrienden en familie terwijl ze proberen "in het reine te komen" met hun naderende dood en de tijd nemen om na te denken over hun leven.
Soms kan een stervende persoon geïsoleerd raken, niet omdat hij zich terugtrekt, maar omdat de mensen om hem heen niet zeker weten wat hij moet zeggen of doen.
Vrienden en geliefden vinden het misschien moeilijk om de realiteit van de dood te erkennen (vooral wanneer het hen herinnert aan hun eigen sterfelijkheid) en kunnen vermijden om in een situatie te verkeren die hen dwingt om het onder ogen te zien.
Of een persoon al dan niet een breder netwerk van gemeenschapsondersteuning heeft, maakt ook een verschil. Mensen die op het platteland of ver van hun familie wonen, hebben misschien niet veel sociale hulpbronnen en zijn misschien niet goed genoeg om ergens anders heen te reizen.
Evenzo kunnen oudere volwassenen die in instellingen voor langdurige zorg en verpleeghuizen wonen, jarenlang 'sociale dood' ervaren als ze zelden bezoek krijgen. Als u voor iemand zorgt die stervende is, is sociale steun een belangrijk onderdeel van de zorg voor uzelf gedurende het hele proces.
Stress bij verzorger
Als u nog nooit in een situatie bent geweest waarin u aan de dood moest denken, kunt u overweldigd worden door de noodzaak om uw gevoelens over zowel het verlies van uw dierbare als de herinnering dat u op een dag zult sterven, te verwerken.
Als je in het verleden de dood van iemand die dicht bij je staat, hebt meegemaakt, kan de zorg voor een geliefde die door dat proces gaat, oude herinneringen en verdriet oproepen. Hoewel de behoeften van uw geliefde die stervende is soms veeleisend kunnen zijn, onthoud dat uw eigen welzijn nog steeds uw prioriteit is.
Als je emotioneel en fysiek in orde bent, heb je de energie, kracht, focus en geduld om volledig aanwezig te zijn bij je stervende geliefde en aan hun behoeften te voldoen. Toch is het niet gemakkelijk om met een dierbare om te gaan die sterft en om hun verzorger te zijn, dus het is belangrijk om ook voor jezelf te zorgen en hulp te krijgen.
"Een inspirerend sentiment over de dood waar ik steeds op terugkom, is een verhaal over een kleine jongen die is overleden. De moeder van de kleine jongen zei een gebed dat luidde: "Lieve Sam, bedankt voor de eer om je moeder te zijn. We hadden veel plezier. Ik hou van je. Bid alsjeblieft voor ons."
Ik kom op dit verhaal terug omdat ik deze manier van denken over de dood waardeer. Ik hoop dat ik, wanneer ik geconfronteerd wordt met de dood van een geliefde, dit niveau van vrede en begrip zal kunnen bereiken. Het lijkt me gewoon gezond." - Mark Stibich, PhD
Spirituele en existentiële aspecten
Religieuze en spirituele behoeften tijdens het stervensproces zullen zeer individueel zijn, maar zelfs iemand die zich zijn hele leven niet met religie of spiritualiteit heeft beziggehouden, kan merken dat hij dieper over deze concepten nadenkt wanneer hij met de dood wordt geconfronteerd.
Als we het hebben over nadenken over het leven op een groter niveau, wordt dit existentieel denken of, soms, een existentiële crisis genoemd. Elke grote verandering of trauma, inclusief ernstige ziekte of verwonding, overlijden en rouw, kan deze gedachten en gevoelens oproepen.
De spirituele en existentiële aspecten van het stervens- en rouwproces zijn natuurlijk, maar ze kunnen ook intens, vermoeiend en verontrustend zijn. Iemand kan een gevoel van wanhoop voelen of alsof de tijd dringt terwijl hij zich haast om de balans op te maken van hun leven en plannen maken voor hun dood.
Ze kunnen terugdenken aan beslissingen die ze in hun leven hebben genomen, hun keuzes in twijfel trekken en worstelen met schuldgevoelens over dingen die ze hebben gezegd of gedaan. Ze kunnen vragen "Wat als?" en probeer je voor te stellen hoe hun leven er anders uit had kunnen zien.
Afhankelijk van hun spirituele en religieuze overtuigingen, kan iemand verlangen om zich dichter bij zijn hogere macht te voelen. Ze willen misschien vaker religieuze diensten bijwonen of een spiritueel leider bezoeken om hen te begeleiden en te troosten.
Aan de andere kant, als ze worstelen met woede over hun dood, voelen ze zich misschien ver verwijderd van hun spirituele centrum en willen ze zich misschien niet bezighouden met hun religieuze praktijk. Als iemands religie tradities heeft voor de stervenden, willen ze er misschien aan gaan deelnemen.
Ze willen misschien ook bespreken hoe ze willen dat hun spirituele leven wordt weerspiegeld tijdens het stervensproces en de periode daarna. Er moet ook rekening worden gehouden met de spirituele en existentiële behoeften van mensen die zorgen voor dierbaren die stervende zijn
Net zoals een stervende persoon troost kan zoeken bij religieuze leiders of teksten, kunnen degenen die voor hen zorgen er baat bij hebben om contact te zoeken met hun spirituele of religieuze gemeenschap.
Praktische aspecten
Hoewel het misschien niet het belangrijkste is in iemands hoofd, is het aanpakken van de praktische aspecten van dood, sterven en rouw een belangrijk onderdeel van het proces. Het is er ook een waar je vooruit kunt plannen.
Mensen vinden het vaak moeilijk om plannen voor het levenseinde, levenstestamenten en begrafenisregelingen te bespreken, maar dit zijn elementen van het stervensproces die je lang voordat ze nodig zijn, kunt bespreken.
Zodra u en uw dierbaren openlijk over uw voorkeuren hebben gesproken, kunt u professionals zoals accountants, begrafenisondernemers, advocaten, artsen en andere zorgprofessionals inschakelen om ervoor te zorgen dat uw wensen worden gehonoreerd.
Hoewel het gesprek en de documentatie overweldigend kunnen zijn en de vereisten afhangen van waar je woont, zijn er veel bronnen beschikbaar om je op weg te helpen. Als de taak eenmaal is voltooid, zult u hopelijk gerustgesteld zijn dat u heeft wat u nodig heeft om het proces zo gemakkelijk mogelijk te maken wanneer de tijd daar is.
Het opzetten van een systeem van vrienden, buren en gemeenschapsondersteuning zorgt ervoor dat je voorbereid bent op de tijd die je nog hebt met je geliefde. Je geest zal in deze tijd waarschijnlijk ver verwijderd zijn van gedachten aan wassen en boodschappen doen, maar deze praktische zorgen moeten nog worden aangepakt.
Als je iemand hebt om te helpen met schoonmaken en het bereiden van maaltijden, kun je je tijd en energie besteden aan het samenzijn met je geliefde in hun laatste dagen.
Een woord van Verywell
We zullen allemaal ervaringen met de dood hebben, maar we zullen de dood en het sterven niet allemaal op dezelfde manier ervaren. Onze unieke ervaringen kunnen zelfs veranderen naarmate we ouder worden en vaker met de dood worden geconfronteerd.
Hoe we over de dood denken, wat we nodig hebben en willen tijdens het stervensproces, en de manier waarop we rouwen als we iemand van wie we houden verliezen, wordt beïnvloed door onze overtuigingen en ervaringen.
Wat belangrijk is om te weten, is dat veel van de fysieke, emotionele en spirituele aspecten van sterven die verontrustend en verwarrend zijn, eigenlijk normaal zijn.
Hoewel je de omstandigheden niet altijd onder controle hebt of zelfs maar zeker weet hoe je in een situatie zult reageren, zijn er aspecten van het stervensproces waar jij en je familie rekening mee kunnen houden.
Het bespreken van uw voorkeuren voor zorg aan het levenseinde, het opzetten van een ondersteunend netwerk en het bereiken van uw spirituele gemeenschap zijn allemaal manieren waarop u uzelf kunt machtigen om de dood open en eerlijk onder ogen te zien.
Of je nu met je eigen sterfelijkheid wordt geconfronteerd of voor een dierbare zorgt die stervende is, het is ook belangrijk om te onthouden dat je het niet alleen hoeft te doen. Naast uw vrienden en familie kunnen rouwconsulenten, steungroepen, religieuze gemeenschappen en zorgverleners ook middelen en ondersteuning bieden.
Als u of een geliefde worstelt met verdriet of angst, neem dan contact op met de Nationale Hulplijn voor Substance Abuse and Mental Health Services Administration (SAMHSA) op 1-800-662-4357 voor informatie over ondersteunings- en behandelfaciliteiten bij u in de buurt.
Zie onze Nationale Hulplijn Database voor meer informatie over geestelijke gezondheid.