Het idee dat depressie en andere vormen van geestesziekte hand in hand gaan met creativiteit is zo wijdverbreid dat het aanleiding gaf tot de termen 'gefolterde kunstenaar' en 'gekke kunstenaar'. Maar is dit idee slechts een stereotype, of bevat het eigenlijk een kern van waarheid?
Schilders als Vincent van Gogh, die zijn oor afsneed en uiteindelijk in 1890 om het leven kwam, dragen bij aan dit idee, evenals de schrijver Sylvia Plath, die in 1963 door zelfmoord stierf. Beide kunstenaars hebben hun geestesziekte schriftelijk beschreven.
Populaire artiesten en psychische aandoeningen
Van Gogh stuurde een brief uit 1888 naar zijn broer Theo waarin hij uitlegde: “Ik kan niet precies beschrijven wat er met mij aan de hand is. Af en toe zijn er afschuwelijke angstaanvallen, ogenschijnlijk zonder oorzaak, of anderszins een gevoel van leegte en vermoeidheid in het hoofd… soms heb ik aanvallen van melancholie en van afschuwelijk wroeging.”
Plath schreef ook over haar geestesziekte en noemde zichzelf neurotisch, depressief en suïcidaal in haar semi-autobiografische roman 'The Bell Jar' uit 1963. In het boek schreef ze: "Ik wist niet waarom ik ging huilen, maar ik wist dat als iemand tegen me zou praten of me te nauw zou aankijken, de tranen uit mijn ogen zouden vliegen en het snikken zou uit de keel vliegen en ik zou een week huilen."
Plath en van Gogh waren slechts twee van een zeer lange lijst van lijdende kunstenaars. Edvard Munch, Charles Dickens, Virginia Woolf, Pjotr Iljitsj Tsjaikovski en Frida Kahlo zouden ook aan depressies hebben geleden.
Gemartelde kunstenaars zijn een groep die zo fabelachtig is dat onderzoekers hebben geprobeerd te ontdekken of er een verifieerbaar verband is tussen stemmingsstoornissen en artistieke vaardigheden, maar de resultaten zijn grotendeels niet overtuigend gebleken.
Sommige soorten kunstenaars hebben naar verluidt meer kans om geestesziek te zijn dan het grote publiek, terwijl andere minder dan niet-creatieve kunstenaars last hebben van stemmingsstoornissen en psychologische problemen. Bovendien lijken bepaalde stemmingsstoornissen sterkere banden met creativiteit te hebben dan andere.
Stemmingsstoornissen en artistieke vaardigheden
In 2017 is de Perspectief op psychologische wetenschap tijdschrift publiceerde een studie genaamd "Creativiteit en stemmingsstoornis: een systematische review en meta-analyse." De studie onderzocht of stemmingsstoornissen creativiteit veroorzaken, creativiteit stemmingsstoornissen of een onbekende variabele creativiteit en stemmingsstoornissen veroorzaakt.
Onderzoeksauteur Christa L. Taylor van de State University van New York in Albany ontdekte dat bipolaire stoornis, die wordt gekenmerkt door perioden van manie en depressie, het vaakst werd geassocieerd met creativiteit. Daarentegen was creativiteit niet geassocieerd met aanhoudende depressieve stoornis (PDD), ook bekend als dysthymie of laaggradige depressie.
Symptomen van PDD zijn minder ernstig dan bij depressieve stoornis (MDD), maar duren doorgaans langer, gemiddeld tot vijf jaar. Toch zijn mensen met MDD vaak creatiever dan mensen met een milde depressie, suggereert het onderzoek.
Hoewel ernstige depressie en bipolaire stoornis geassocieerd zijn met creativiteit, wijst het bewijs er niet op dat het hebben van een stemmingsstoornis het artistieke vermogen van een persoon verbetert.
Integendeel, de hoge druk en hectische levensstijl van veel kunstenaars kan leiden tot depressieve symptomen, aangezien strakke deadlines, hoge verwachtingen, felle kritiek en intensief reizen gebruikelijk zijn voor dergelijke personen.
Creativiteit en stemmingsstoornissen: vergelijkbare symptomen
“Een aantal symptomen van (hypo)manische episodes zijn ook kenmerkend voor intense creatieve activiteit (dwz ideationeel vloeiend en verminderde behoefte aan voedsel en slaap) en kunnen lijken op kenmerken van flow (dwz intense en gerichte concentratie, verstoord tijdsbesef, enz.), wat vaak voorkomt bij individuen die zich bezighouden met creatieve projecten”, zegt Taylor.
"Studies die diagnostische criteria gebruiken om stemmingsstoornissen bij creatieve individuen te diagnosticeren, kunnen symptomen van stemmingsstoornissen verwarren met de ervaring van creativiteit zelf."
Uiteindelijk riep de recensie van Taylor meer vragen op dan het beantwoordde. Ze suggereerde dat haar onderzoek eerder een leidraad is voor toekomstig onderzoek dan een sluitend onderzoek. Dat komt omdat de vraag "of creativiteit gerelateerd is aan stemmingsstoornissen te algemeen is om constructieve antwoorden op te leveren en kan leiden tot foutieve of overdreven algemene conclusies", legde ze uit.
En eerdere studies stelden geen specifiekere vragen, die eerder een "vaag misschien" dan een definitief ja op dat onderzoek genereren. Dat gezegd hebbende, geeft een groot onderzoek, uitgevoerd vóór Taylors review, ook aan dat er een verband bestaat tussen psychiatrische stoornissen en creativiteit.
De voordelen van kunst voor de geestelijke gezondheid
Aan de andere kant kan creativiteit een positieve uitlaatklep zijn voor mensen in psychische nood, waarbij beeldende therapie steeds vaker wordt voorgeschreven aan slachtoffers van trauma. Onderzoek heeft uitgewezen dat schrijven over pijnlijke gebeurtenissen in het verleden zelfs tijdelijk iemands immuunsysteem kan stimuleren.
Omdat creativiteit helend kan zijn, kunnen mensen met stemmingsstoornissen zich instinctief tot kunst wenden om zichzelf te helpen het hoofd te bieden of te genezen. Daarnaast stelt Taylor dat de aard van creativiteit kunstenaars ertoe brengt zich op een manier te gedragen die als wanordelijk kan worden gelezen.
Bipolaire stoornis, schizotypische eigenschappen en creativiteit
Een rapport uit 2012 met de titel "Psychische ziekte, zelfmoord en creativiteit" onderzocht 40 jaar onderzoek van ongeveer 1,2 miljoen Zweedse mensen en stelde vast dat creatievelingen een iets hoger percentage bipolaire stoornisdiagnoses hadden dan de algemene bevolking. De incidentie van bipolaire stoornis in deze groep was echter klein. Mensen met de aandoening hadden slechts 8% meer kans om de kunsten in te gaan.
De onderzoekers stelden vast dat schrijvers 121% meer kans hadden om aan de aandoening te lijden, en ongeveer 50% meer kans om zelfmoord te plegen dan het publiek in het algemeen. (Daarentegen hadden dansers, beeldend kunstenaars en regisseurs minder kans dan het algemene publiek om aan een psychische aandoening te lijden.)
Interessant is dat uit de studie ook bleek dat naaste familieleden van mensen met stoornissen zoals autisme, schizofrenie, bipolaire stoornis en anorexia nervosa onevenredig veel in de kunst werkten.
Onderzoek wijst uit dat de niet-psychisch gestoorde familieleden van mensen met schizofrenie over het algemeen meer schizotypische persoonlijkheidskenmerken hebben dan de algemene bevolking. Schizotypie "omvat ongebruikelijke perceptuele ervaringen, dunne mentale grenzen tussen zelf en anderen, impulsieve non-conformiteit en magische overtuigingen", aldus psycholoog Scott Barry Kaufman.
"'Negatieve' schizotypische eigenschappen omvatten cognitieve desorganisatie en fysieke en sociale anhedonie (moeite om plezier te ervaren van sociale interacties en activiteiten die voor de meeste mensen plezierig zijn)."
Creatieve persoonlijkheden met ongebruikelijke perceptuele ervaringen en impulsieve non-conformiteit beoordeelden zichzelf hoger op een creativiteitsschaal dan anderen, en een onderzoek uit 2013 genaamd "Creativity and Schizotypy From the Neuroscience Perspective" suggereert dat de mentale processen die plaatsvinden tijdens het creatieve proces vergelijkbaar met die die optreden bij 'psychose-neiging'.
Deze overlap betekent niet dat geestesziekte creativiteit bevordert, maar ondersteunt het idee dat een brein dat zich bezighoudt met een creatieve bezigheid, sterk kan lijken op het brein van iemand met een psychiatrische stoornis.
Een woord van Verywell
Hoewel studies en observaties een verband hebben aangetoond tussen depressie en creativiteit, is er geen sluitend bewijs dat iemand die aan een depressie lijdt 'creatiever' zou zijn. Het is echter de moeite waard om de vergelijkbare eigenschappen op te merken die worden geassocieerd met zowel stemmingsstoornissen als creativiteit.
Hoe dan ook, van creativiteit en artistieke expressie is aangetoond dat ze een aanzienlijk voordeel hebben voor mensen met een depressie. Als u of een geliefde aan een depressie lijdt, kunt u, naast het bezoeken van een gezondheidswerker, overwegen om deel te nemen aan een kunstproject - u zult aangenaam verrast zijn door het gevoel van opluchting dat wordt geboden door alleen schilderen, schrijven of zelfs dansen op wat muziek .
