De symptomen van schizofrenie kunnen vreemd lijken voor mensen die ze observeren. Wanneer mensen echter symptomen ervaren, hebben ze misschien weinig of geen inzicht dat hun gedachten of gedrag vreemd zijn. Het gebrek aan inzicht kan schizofrenie erg frustrerend en beangstigend maken voor dierbaren.
Klinische symptomen
De diagnostische en statistische handleiding, 5e editie (DSM-5), is een klinische hulpbron die artsen gebruiken om psychische aandoeningen te diagnosticeren. Net als bij andere aandoeningen, zijn er specifieke klinische criteria waaraan moet worden voldaan voordat iemand de diagnose schizofrenie krijgt.
Psychose
Schizofrenie is geclassificeerd als een psychotische stoornis. Mensen met schizofrenie hebben symptomen van psychose, een abnormale toestand waarin de hogere functies van de geest verstoord zijn. Bij een psychose lijkt een combinatie van iemands percepties, denkprocessen, overtuigingen en emoties los te komen van de realiteit. Deze symptomen kunnen komen en gaan.
Positieve symptomen
Symptomen van schizofrenie worden positief of negatief genoemd. Dat betekent niet dat sommige goed zijn en sommige slecht. Positieve symptomen zijn symptomen die aanwezig zijn bij iemand met schizofrenie die iemand zonder schizofrenie of een andere psychische aandoening niet zou ervaren. Voorbeelden hiervan zijn zaken als:
- Waanideeën
- Hallucinaties
- ongeorganiseerde spraak
- ongeorganiseerd gedrag
Waanideeën
Waanideeën zijn vaste valse overtuigingen die niet logisch zijn in de context van iemands cultuur. Hoewel iedereen van tijd tot tijd vervormde overtuigingen heeft, kunnen mensen met psychotische wanen er niet van worden overtuigd dat hun overtuigingen niet echt zijn.
Hallucinaties
Hallucinaties zijn valse zintuiglijke ervaringen die geen basis hebben in de buitenwereld. Psychotische hallucinaties treden op wanneer de persoon volledig wakker is en niet onder invloed is van alcohol of illegale drugs. Auditieve hallucinaties (stemmen horen) en visuele hallucinaties (dingen zien) komen het meest voor, maar een persoon kan een aanraking hallucineren (bijvoorbeeld insecten die op de huid kruipen), proeven of ruiken.
ongeorganiseerde spraak
Ook wel losse associatie genoemd. In psychotisch ongeorganiseerde spraak zijn woorden niet aan elkaar gekoppeld op basis van de normale taalregels, maar kunnen ze aan elkaar worden geregen op basis van geluiden, rijm, woordspelingen of vrije associaties. Hoewel iedereen spraakfouten maakt, vooral als ze moe of gestrest zijn, is psychotisch ongeorganiseerde spraak duidelijk abnormaal en kan moeilijk of onmogelijk te begrijpen zijn.
ongeorganiseerd gedrag
Psychotisch ongeorganiseerd gedrag is niet doelgericht en houdt geen steek in de context. Het is bijvoorbeeld verstandig om je kleren uit te doen om een bad te nemen. Je kleren uittrekken in een openbare bus is een voorbeeld van ongeorganiseerd gedrag. Lachen op ongepaste tijden of zonder reden is een ongeorganiseerd gedrag. Het aannemen van vreemde houdingen of bevriezing kunnen voorbeelden zijn van katatonisch gedrag.
Negatieve symptomen
Naast deze symptomen die aanwezig zijn bij iemand met schizofrenie, zijn er andere die worden aangeduid als negatieve symptomen. Dit betekent dat de persoon een afwezigheid of vermindering ervaart van bepaalde eigenschappen die vaak aanwezig zijn bij gezondere personen. De term negatief suggereert dat iets voelt alsof het wordt weggenomen of verdwijnt uit de dagelijkse ervaring van de persoon. Voorbeelden van negatieve symptomen kunnen zaken zijn als:
- afgevlakt affect
- Anhedonie
- Verminderde spraak
- Gebrek aan initiatief
Afgevlakt effect
Mensen met een afgeplat affect lijken emotieloos of hebben een zeer beperkt scala aan emoties. Ze reageren weinig op emotionele of verontrustende situaties of beelden. Deze beperkte uiting van emoties kan voor anderen verontrustend zijn, omdat het kan lijken alsof de persoon met schizofrenie van hen verdwijnt.
Anhedonie
Iemand met schizofrenie kan een gebrek aan vreugde tonen in dingen die hem vroeger plezier brachten. Deze verandering is meestal behoorlijk merkbaar door anderen om hen heen en is niet alleen een verandering in interesses.
Verminderde spraak
Een negatief symptoom van schizofrenie kan zijn dat iemand merkbaar minder spreekt dan vroeger. Dit specifieke symptoom kan ook worden waargenomen als iemand die minder vloeiend spreekt dan voorheen.
Gebrek aan initiatief
Het verlies van de wil om dingen te doen is een negatief symptoom van schizofrenie. Onthoud dat een negatief symptoom verwijst naar een kenmerk dat lijkt te verminderen of te verdwijnen uit de persoon. Verlies van motivatie en initiatief, ook wel avolitie genoemd, is een veelvoorkomend negatief symptoom.
Positieve symptomen-
Waanideeën
-
Hallucinaties
-
ongeorganiseerde spraak
-
ongeorganiseerd gedrag
-
Afgevlakt effect
-
Anhedonie
-
Verminderde spraak
-
Gebrek aan initiatief
Cognitieve symptomen van schizofrenie
Cognitieve symptomen van schizofrenie hebben te maken met de manier waarop iemand denkt. Hoewel cognitieve symptomen niet worden gebruikt om schizofrenie te diagnosticeren, komen sommige vrij vaak voor bij de aandoening, zoals:
- Moeite om de aandacht vast te houden - Het onvermogen om gerichte aandacht vast te houden zorgt ervoor dat mensen met schizofrenie ruimtelijk of "eruit" lijken.
- Geheugenproblemen - Schizofrenie heeft vaak invloed op het werkgeheugen, het soort geheugen dat je gebruikt om dingen in je hoofd te houden voor actieve verwerking, zoals de cijfers van een telefoonnummer dat je gaat bellen.
- Moeite met plannen en structureren van activiteiten - Veroorzaakt door verminderde executieve functie. De uitvoerende functie is een reeks mentale processen die ons in staat stellen de stappen te identificeren die nodig zijn om een taak te voltooien en deze vervolgens in de juiste volgorde uit te voeren. De uitvoerende functie stelt ons ook in staat om onze reactie op afleidingen te onderdrukken om iets gedaan te krijgen.
- Gebrek aan inzicht - Mensen met schizofrenie hebben een specifieke cognitieve blinde vlek waardoor ze niet begrijpen dat ze ziek zijn. Dit betekent dat dierbaren en zorgverleners zo waakzaam mogelijk moeten blijven om de patiënt te helpen de routines van de behandeling te handhaven om de symptomen onder controle te houden.
Psychiatrische beoordeling
Vanwege de verscheidenheid aan symptomen die aanwezig kunnen zijn, kan schizofrenie moeilijk te diagnosticeren zijn. In een poging om meer precisie te bereiken in het diagnoseproces, zijn de klinische criteria voor schizofrenie binnen de DSM-5 in de loop van de tijd complexer geworden. Er zijn redenen waarom het belangrijk is om schizofrenie nauwkeurig te diagnosticeren:
- Het is een aandoening die vaker voorkomt dan mensen denken.
- Mensen die schizofrenie ontwikkelen, kunnen de rest van hun leven symptomen ervaren.
- Symptomen kunnen grote invloed hebben op iemands sociale vaardigheden en werkfunctioneren.
- Vaak moeten medicijnen de rest van hun leven worden ingenomen.
DSM-criteria
Zoals uiteengezet in de Diagnostic and Statistical Manual, vijfde editie (DSM-5), zijn de volgende klinische kenmerken die aanwezig moeten zijn om de toestand van schizofrenie te diagnosticeren:
1. Aanwezigheid van ten minste twee van de volgende typen symptomen (waarbij ten minste één van de symptomen in de top drie staat die hier worden vermeld):
- Waanideeën
- Hallucinaties
- ongeorganiseerde spraak
- ongeorganiseerd gedrag
- Negatieve symptomen
2. De symptomen moeten minimaal zes maanden worden ervaren, waarbij de psychotische kenmerken (de top drie hierboven genoemd) minimaal een maand aanwezig zijn.
3. De persoon ervaart grote problemen met werk en sociaal functioneren als gevolg van zijn symptomen.
4. De diagnosticerend arts kan vaststellen dat de symptomen die de persoon heeft ervaren niet worden veroorzaakt door een andere medische of psychiatrische aandoening of middelengebruik.
Andere symptomen
Naast de formele diagnostische criteria zijn er een aantal andere symptomen die vaak voorkomen bij mensen met schizofrenie. Deze symptomen omvatten zaken als:
- afleiding
- woede
- Ongerustheid
- Depressie
- Gebrek aan inzicht
- Slaapstoornissen
- Middelengebruik (vooral tabaksgebruik)
Andere diagnostische overwegingen
Naast het onderzoeken en identificeren of iemand al dan niet voldoet aan de formele klinische criteria zoals vermeld in de DSM-5, zijn er nog andere dingen die een arts in overweging zal nemen in het diagnostische proces. Dingen die een zorgverlener in de geestelijke gezondheidszorg zal overwegen, zijn onder meer:
- Familiegeschiedenis van schizofrenie. Een naast familielid met schizofrenie kan iemands kans vergroten om ook de diagnose schizofrenie te krijgen.
- Reactie op medicatie. Mogelijk hebben mensen in het verleden medicijnen gebruikt als onderdeel van de geestelijke gezondheidszorg. Afhankelijk van iemands reacties op bepaalde medicijnen in het verleden, kan het bepaalde diagnostische mogelijkheden suggereren.
- Leeftijd bij aanvang. Typisch worden symptomen aanwezig tussen de late tienerjaren en het midden van de jaren dertig. Als iemands symptomen zich later in het leven voordoen, kan dit erop wijzen dat er iets anders aan de hand is. Het sluit schizofrenie niet per se uit, het is gewoon iets om rekening mee te houden in het diagnostische proces.
- Situationele factoren. Ervaringen die ernstige emotionele stress kunnen veroorzaken, kunnen leiden tot korte perioden van psychose. Terwijl een clinicus zijn beoordeling uitvoert, zullen ze waarschijnlijk belangrijke veranderingen of gebeurtenissen in het leven overwegen om de duur en ernst van de symptomen te bepalen en of er al dan niet andere psychische aandoeningen zijn waarmee rekening moet worden gehouden.
Uitgebreide examens zijn een belangrijk aspect van de diagnose van schizofrenie. Een clinicus vertrouwt niet op beperkte stukjes informatie of alleen op zelfrapportage van de cliënt.
Ze zullen informatie verzamelen over de familiegeschiedenis van de cliënt, middelengebruik en medicijnen, slaapstoornissen, veranderingen in eetlust en meer.
Daarnaast is het belangrijk voor een clinicus om informatie te onderzoeken die verband houdt met het waardensysteem van de persoon, zijn kijk op de wereld, zijn interesses en talenten, evenals zijn overtuigingen en relatiedynamiek. Familie en goede vrienden kunnen tijdens het proces ook worden geïnterviewd om nuttige aanvullende informatie te verstrekken.
Wanneer een arts raadplegen?
Vanwege de complexiteit en verscheidenheid aan symptomen die gepaard gaan met schizofrenie, kan het voor mensen moeilijk zijn om te weten of wat hun geliefde ervaart zorgwekkend genoeg is om naar een dokter te gaan.
Discussiegids schizofrenie
Ontvang onze afdrukbare gids om u te helpen de juiste vragen te stellen bij uw volgende doktersafspraak.
Download PDF
Begin en duur van symptomen
Het begin van de symptomen is meestal geleidelijk en neemt in de loop van de tijd in ernst toe. Deze soms langzame progressie van de symptomen kan het ook moeilijk maken om te weten of u, of iemand van wie u houdt, zorgen baart.
Functioneren in sociale en professionele situaties
Wanneer het sociaal functioneren en het werk (of school) functioneren verminderd is, kan het nuttig zijn om een arts te raadplegen. Omdat de symptomen zich in de loop van de tijd ontwikkelen, realiseert u zich misschien niet hoe lang u al problemen ondervindt op deze gebieden van uw leven. Als je merkt dat er een patroon is ontstaan, kan dit een signaal zijn om met een professional te overleggen.
Uitdagingen bij het bereiken van contact
Het kan voor mensen met schizofrenie een uitdaging zijn om contact op te nemen met een arts of andere gezondheidswerker over hun zorgen. Dit kan bijzonder moeilijk zijn voor mensen die mogelijk symptomen ervaren waardoor ze achterdochtig worden tegenover anderen.
Geruststelling van mensen die ze vertrouwen, kan nuttig zijn om iemand aan te moedigen en ertoe aan te zetten om met een arts of andere beroepsbeoefenaar in de geestelijke gezondheidszorg te praten.
Nauw verwante voorwaarden
Schizofrenie is een complexe diagnose met veel symptomen en variabelen waarmee rekening moet worden gehouden. Wat de zaken ingewikkelder maakt, is dat er ook verschillende nauw verwante aandoeningen zijn waarbij sprake is van psychose. Enkele van de voorwaarden die moeten worden uitgesloten, kunnen zijn:
- Schizofreniforme stoornis
- Schizo-affectieve stoornis
- Korte psychotische stoornis
- Waanstoornis
- Dissociatieve stoornis
- Door substantie of medicatie veroorzaakte psychotische stoornis
- Stemmingsstoornis met psychose
- Cognitieve stoornissen met psychose
- Persoonlijkheidsstoornissen
