Bij mensen met een bipolaire stoornis kunnen manie en hypomanie verschillende symptomen omvatten, van roekeloze uitgaven tot seksuele promiscuïteit. Daarnaast kunnen er ook subtielere symptomen optreden, zoals de overtuiging van sommige patiënten dat alles wat er om hen heen gebeurt op de een of andere manier met hen te maken heeft, terwijl dat in feite niet zo is. Dit symptoom staat bekend als ideeën van referentie. Een uitbreiding van die irrationele overtuigingen, wanen van referentie, kan ertoe leiden dat patiënten hun gedrag aanzienlijk veranderen vanwege deze verkeerde overtuiging.
Deze twee symptomen - referentie-ideeën en referentie-wanen - kunnen mensen op heel verschillende manieren beïnvloeden. Een man zou bijvoorbeeld kunnen geloven dat geheime berichten over hem in een wekelijks televisieprogramma worden uitgezonden, tot het punt waarop hij de programma's opneemt en ze keer op keer bekijkt. Ondertussen zou een vrouw ervan overtuigd kunnen zijn dat alle mededelingen op borden buiten kerken direct op haar gericht zijn, wat haar zo bang maakt dat ze weigert het huis te verlaten.
Ideeën van referentie versus wanen van referentie
Sommige clinici en onderzoekers gebruiken de termen ideeën van referentie en wanen van referentie uitwisselbaar. Andere bronnen maken onderscheid tussen de twee en zeggen dat referentieideeën minder impact hebben op het leven van de persoon als geheel.
Waar referentieideeën echte gebeurtenissen zijn die persoonlijk worden geïnternaliseerd, zijn referentiewaanideeën niet gebaseerd op de realiteit. Ideeën van referentie kunnen echter een voorbode zijn van referentiewanen.
Veel mensen zullen voorbijgaande gedachten of referentieideeën ervaren. Je gaat bijvoorbeeld naar een feestje en gelooft heel even dat iedereen over je fluistert. Dit valt binnen het bereik van normaal menselijk gedrag, tenzij het u constant overkomt.
Het is wanneer deze gedachten de grens overschrijden buiten de werkelijke feiten of gebeurtenissen (wanneer je gelooft dat mensen waarvan je niet eens weet dat ze over je fluisteren, en je je daarom thuis gaat verstoppen) dat de gedachten in waanideeën veranderen.
De 3 criteria voor waanvoorstellingen
Karl Jaspers, een Duits-Zwitserse psychiater, beschreef de belangrijkste criteria voor een echte waanvoorstelling in een baanbrekend boek uit 1913, Algemene psychologie. Ze bevatten:
- Zekerheid (de persoon is ervan overtuigd dat de waanvoorstelling echt is).
- Onverbeterlijkheid (de persoon kan niet anders worden overtuigd of het geloof op enigerlei wijze aan het wankelen worden gebracht).
- Onmogelijkheid (de waan is bizar en helemaal niet echt).
Sommige mensen hebben slechts af en toe willekeurige referentie-wanen, terwijl anderen ze de hele tijd hebben.
Als waangedachten langer dan een maand voorkomen en het gaat om gebeurtenissen die echt zouden kunnen gebeuren (zoals gevolgd worden, besmet worden met een ziekte of op afstand liefhebben), is een waanstoornis de diagnose.
De Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) verduidelijkt de criteria voor een waanstoornis, die kan voorkomen bij mensen met een bipolaire stoornis. In het bijzonder specificeert de DSM-5 dat mensen met de stoornis mogelijk niet-bizarre waanideeën hebben, wat betekent dat wat je je voorstelt, echt kan gebeuren (zoals gevolgd worden).
Het belangrijkste verschil tussen referentiewanen en waanstoornis is dat referentiewanen absoluut niet echt zijn, terwijl de gedachten in een waanstoornis mogelijk echt kunnen zijn (hoewel ze vrij onwaarschijnlijk zijn).
Andere soorten wanen
- Bizarre waanideeën hebben geen mogelijkheid of basis om in de realiteit te gebeuren.
- Wanen van controle houden in dat de gedachten, gevoelens en acties van een patiënt niet van hem of haar zijn, maar in plaats daarvan afkomstig zijn van een externe kracht of persoon.
- Depressieve wanen worden gekenmerkt door een overheersende depressieve stemming. Dit kunnen waanideeën zijn die te maken hebben met een ernstige ziekte, armoede of ontrouw van het huwelijk.
Behandeling
Antipsychotica kunnen helpen bij referentiewanen, evenals counseling en psychotherapie. Cognitieve gedragstherapie wordt gebruikt om mensen te helpen hun gedachten te herformuleren en logische verklaringen voor hun manier van denken te onderzoeken.